جمعيت شناسي مطالعه علمي و آماري جمعيت هاي انساني است.

نشست علمی - تخصصی تغییرات ازدواج

ابزارک تصویر

نگاهی به جوانی جمعیت ایران در یک نگاه، سال 1404

نیمی از فرصت پنجره جمعیتی ایران سپری شده است

تهران- ایرنا- رئیس گروه آمارهای جمعیت مرکز آمار ایران گفت: نیمی از دوره پنجره جمعیتی ایران سپری شده، اما استفاده مطلوبی از آن نشده است؛ نیمی دیگر از این زمان باقی مانده و برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران باید از این فرصت تکرارناپذیر نهایت بهره‌برداری را ببرند.

الهام فتحی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به اهمیت «پنجره جمعیتی» افزود: ایران اکنون در مقطع تاریخی و نادری قرار دارد که نسبت جمعیت در سن فعالیت به بیشترین میزان رسیده و می‌تواند فرصت بی‌نظیری برای رشد اقتصادی ایجاد کند.

وی با تشریح مفهوم گذار جمعیتی توضیح داد: گذار جمعیتی تغییر وضعیتی است که در آن نرخ زاد و مرگ‌ومیر از سطح بسیار بالا و رشد جمعیت ناچیز، به حالتی با نرخ زاد و مرگ‌ومیر پایین و باز هم رشد جمعیت ناچیز منتقل می‌شود.

فتحی اظهار کرد: این روند باعث دگرگونی ساختار سنی و باز شدن «پنجره جمعیتی» می‌شود؛ دوره‌ای که نسبت جمعیت زیر ۱۵ سال کمتر از ۲۰ درصد و جمعیت بالای ۶۵ سال نیز کمتر از ۱۵ درصد است. در این دوره، بیش از دو سوم جمعیت کشور در سن کار قرار دارند.

رئیس گروه آمارهای جمعیت مرکز آمار ایران گفت: پنجره جمعیتی ایران از حوالی سال ۱۳۸۴ باز شده و پیش‌بینی می‌شود تا حدود سال ۱۴۳۰ ادامه داشته باشد. اما استفاده اقتصادی از این فرصت به صورت خودکار رخ نمی‌دهد و نیازمند ایجاد بسترهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نهادی مناسب است.

وی تاکید کرد: ۲ پیش‌شرط اساسی برای بهره‌برداری کامل از این دوران شامل گسترش فرصت‌های شغلی و بهبود شرایط اشتغال، به‌ویژه برای جوانان، و همچنین سرمایه‌گذاری مطلوب در کشور می‌شود.

فتحی ادامه داد: هرچند تمام استان‌ها و مناطق ایران در شرایط سنی مطلوب برای رشد اقتصادی قرار دارند، اما کمبود فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری موجب شده بخش مهمی از نیروهای کار به اشتغال کامل دست نیابند و ظرفیت بالقوه پنجره جمعیتی به "بار جمعیتی" تبدیل شود. این وضعیت در کنار تمایل فزاینده جوانان تحصیل‌کرده به مهاجرت، از جمله چالش‌های مهم کنونی است.

وی با اشاره به تجربه کشورهایی چون ژاپن، کره‌جنوبی، سنگاپور، چین و تایلند اعلام کرد: این کشورها توانسته‌اند بین ۲۰ تا ۴۰ درصد رشد اقتصادی خود را در دوره پنجره جمعیتی رقم بزنند.

رئیس گروه آمارهای جمعیت مرکز آمار ایران اضافه کرد: یکی از عوامل کلیدی موفقیت آنها افزایش مشارکت زنان در بازار کار و رفع موانع اشتغال بوده است.

به گفته فتحی، بدون بهره‌گیری از نیمی از جمعیت کشور که زنان را تشکیل می‌دهند، تحقق رشد پایدار اقتصادی ممکن نیست.

نگاهی به جمعیت ایران در سال 1404

كم پوششي جمعیت صفرساله در سرشماری 1395 و ارائه راهکارهایی برای تسطیح آن

بررسي سوابق سرشماري­ هاي نفوس در اغلب كشورهاي جهان از جمله در ايران نشان مي­ دهد كه همواره پوشش جمعيت و شمارش دقيق آن از اولين سرشماري تاكنون، از مهمترين دغدغه ­هاي طراحان و برنامه ­ريزان سرشماري­ هاي عمومي نفوس و مسكن كشور بوده است. اما با وجود تدابيري كه در اين زمينه انديشيده مي ­شود، خطا در گزارش سن و جنس اتفاق مي ­افتد. لذا محققان به منظور بررسي مقدار خطا و درصورت نياز تسطیح آنها، روش ­هاي مختلفي براي ارزيابي و در صورت لزوم هموارسازی داده ­ها ارائه داده ­اند. از جمله خطاي رايج در شمارش جمعيت، احتمال كم پوششي جمعيت صفرساله است كه در نتايج سرشماري كشورهاي مختلف جهان رایج است. اين مختصر با توجه به اهمیت پوشش جمعیت صفر ساله سرشماری در مطالعات و شاخص های مختلف جمعیتی، به ارزيابي و بررسی پوشش جمعیت صفرساله در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 و نيز اثر طولاني شدن مدت اجرا سرشماري بر مقدار كم پوششي جمعيت صفرساله پرداخته و سپس راه کارهايي جهت تسطیح آن ارائه مي­ نماید.

مقاله حاضر با همکاری آقای نورمحمد جاوید نوشته شده و در هفدهمین کنفرانس آمار در تاریخ 31 مرداد 1403 به صورت سخنرانی ارائه شد.

پنل نقش آمار مهاجرت و تحولات جمعیتی در برنامه ریزی های شهری و روستایی با محوریت سکونتگاه های انسانی

نشست راهبردهای پایدارسازی تثبیت جمعیت روستایی در کشور

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، نشست راهبردهای پایدارسازی تثبیت جمعیت روستایی در کشور در روز چهارشنبه 20 دی‌ماه 1402 از ساعت 14:00 الی 16:00 توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی با همکاری هسته توسعه روستایی دانشگاه تهران و انجمن علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی ایران بصورت حضوری و برخط برگزار گردید.

سخنران اول این نشست، الهام فتحی رئیس گروه جمعیت و سلامت مرکز آمار ایران، سخنرانی خود را با موضوع بررسی روند تحولات جمعیت روستایی ایران و چشم‌انداز آن تا افق 1430 آغاز نمود. ایشان در ابتدا به نقش و جایگاه روستا در کشور اشاره نمود و مهم‌‍ترین ابزار توسعه و برنامه‌ریزی روستایی را، آگاهی از نسبت جمعیتی روستایی بیان نمود و مهاجرت را حاصل مکانیزه شده کشاورزی دانست.

وی در ادامه به بررسی تحولات جمعیتی در مناطق روستایی پرداخت و اظهار داشت بر اساس سرشماری‌های صورت‌گرفته سهم جمعیت روستایی کشور از 68.2 درصد در سال 1335 به 26 درصد در سال 1395 رسیده است، همچنین بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در سال 1395، رشد جمعیت در مناطق روستایی و شهری، به نسبت دوره‌های گذشته روند کاهشی را به خود گرفته است، نکته حائز اهمیت در حوزه جمعیت روستایی، عدم توزیع مناسب جمعیت روستایی در مناطق مختلف است بگونه‌ای که جمعیت روستایی در مناطق شمالی و غربی تراکم بیشتری به نسبت سایر مناطق دارد.

ایشان در ادامه بیان داشت افزایش تدریجی جمعیت روستاهای پر جمعیت سبب تبدیل آن‌ها به سکونتگاه‌های شهری می‌شود و ویژگی‌های جمعیتی تا سال 1430 را شامل کاهش مطلق و نسبی جمعیت روستایی، کاهش میزان باروری، بهبود امید به زندگی از بدو تولید، کاهش رشد جمعیت روستایی، زنانه شدن سالمندی، سالخوردگی و افزایش نسبت وابستگی یا بار تکفل دانست.

رییس گروه آمارهای جمعیت و سلامت مرکز آمار ایران تصریح کرد: کاهش تعداد سکونتگاه‌های روستایی، در نتیجه تبدیل بی‌رویه مناطق روستایی به شهری و نیز گسترش و تجاوز شهرها به نواحی روستایی و تلفیق آبادی‌های حومه شهرهای بزرگ علاوه بر رشد شهرنشینی، تهدیدی برای آینده اراضی کشاورزی و امنیت غذایی به شمار می‌رود که برای حل این مشکل، پیشنهاد وضع قوانین و مقررات برای محدودیت در تبدیل مناطق روستایی به شهری و تغییر اراضی کشاورزی را ارائه دادند.

به اعتقاد فتحی راهبردهای اشتغالزایی روستایی باید به گونه‌ای تدوین شود تا ارمغان آن‌ها، درآمدزایی برای روستایان به ویژه برای فقرا و افزایش ارزش افزوده و بهره‌وری نیروی کار و در نهایت توأم سازی پیشرفت و عدالت باشد و یکی از فرصت‌های شغلی نوین را گردشگری پایدار روستایی دانست، زیرا این نوع گردشگری، به عنوان فعالیتی مطرح است که درآمد شهری را وارد نواحی روستایی کرده و در معکوس‌سازی مهاجرت شهری-روستایی اثر گذار بوده و اثرات اجتماعی و محیط‌زیستی را به حداقل می‌رساند.

فتحی در بخش پایانی صحبت‌های خود، اظهار داشت که ارزشمند کردن نیروی انسانی در نقاط روستایی از طرق توجه به ظرفیت بالقوه جمعیت جوان روستایی و تواناسازی آنان در زمینه‌های مختلف، ایجاد بسترهای اجتماعی و زیر ساخت‌های اقتصادی مناسب با استفاده از منابع موجود در مناطق روستایی و افزایش توان علمی و تخصصی مناطق روستایی با ایجاد بسترهای مناسب اقتصادی در جهت تولید و توزیع محصولات کشاورزی و صنایع دستی از طریق تأسیس کارگاه‌های کوچک و بزرگ و حمایت از آن‌ها محقق خواهد شد.

نگاهی به جمعیت سالمند ایران (65 ساله و بیشتر) تا افق 1415

نگاهی به جمعیت جوان ایران تا افق 1420

ویژگی های جمعیتیبافت تاریخی شهر یزد

شهر تاریخی یزد از نظر موقعیت جغرافیایی در مرکز ایران، همجوار با بیابان لوت و دشت کویر، یعنی در خشک‌ترین مناطق ایران قرار گرفته است. همزیستی انسان و طبیعت هسته اولیه شهر یزد را ایجاد کرده و خانه­هایی زیبا با خشت و گل بنا شده است. آثار و بناهای تاریخی کشف‌شده در شهر یزد، بیانگر قدمتی مربوط به قرن دوم و سوم هجری می‌باشند. بافت قدیم یزد به عنوان نخستین بافت تاریخی شهری ایران، ۱۸ تیر 1396در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث بشری سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) در شهر کراکوف لهستان به ثبت جهانی رسید.

بافت تاریخی در منطقه مرکزی شهر یزد قرار گرفته و مناطق مدرنتر پیرامون آن را احاطه کرده است. بافت تاریخی شهر با گذر زمان و گذشت سالیان سال، به خوبی حفظ شده و با حدود ۷۷ محله و قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال، از نظر وسعت بزرگترین بافت تاریخی در ایران (حدود 700 هکتار) محسوب می­شود. در بافت تاریخی، زندگی بومیان شهر در جریان بوده و علاوه بر این، یک محدوده توریستی نیز محسوب شده و سالانه گردشگران زیادی از خارج و داخل کشور را جذب خود می نماید.

از دیرباز تاکنون اندازه و حجم جمعيت به عنوان یکی از مباحث مهم برنامه ­ريزي ­هاي اجتماعي و اقتصادي مطرح است. توسعه اقتصادي و اجتماعي با تعداد جمعيت ارتباط مستقيم دارد.

شهر یزد به عنوان مرکز استان یزد با جمعیتی بالغ 529 هزار نفر در سال 1395 به عنوان پانزدهمین شهر پرجمعیت کشور و نخستین شهر پرجمعیت استان یزد محسوب می ­شود. در سال 1395 نزدیک به نیمی از جمعیت استان یزد (45.6 درصد) در شهر یزد زندگی می ­کردند. سهم جمعیت شهر یزد از جمعیت کل استان در سال­های 1385 و 1390 به ترتیب برابر 43.6و 45.2 درصد بوده است. بنابراین ملاحظه می­ شود این نسبت در دهه اخیر رو به افزایش بوده است. به عبارتی شهر یزد از کانون ­های جاذب جمعیت در کل استان بوده و نزدیک به نیمی از جمعیت این استان در شهر یزد مستقر هستند.

براساس نتایج سرشماری 1395در محدوده عرصه 7300 نفر و در محدوده حریم 44539 نفر زندگی می­کردند. به عبارتی در سال 1395 حدود 1.3درصد از جمعیت شهر یزد در محدوده عرصه و حدود 8.4درصد در محدوده حریم سکونت داشتند. بر پایه اطلاعات جدول 1 سهم جمعیت بافت تاریخی در سال 1395 نسبت به سال­ های 1390 و 1385 کاهش یافته است.

اما بر اساس برآوردها انتظار می ­رود جمعیت بافت تاریخی در سال 1400 به دلیل ثبت در سازمان یونسکو و تغییر جریان جمعیت از خارج از بافت تاریخی به محدوده ­های حریم و عرصه افزایش یافته باشد.

هرم سنی جمعیت بافت تاریخی حریم و عرصه شهر یزد : 1395

روند باروري در ايران، از سال 1396 تا 1400

در فرآیند انتقال جمعیتی، نرخ باروری در بسیاری از مناطق جهان کاهش یافته و همه ­گیری کووید19 این روند را تقویت کرد. کاهش تمایل به فرزندآوری و به دنبال آن کاهش میزان باروری پیامدهای جدی بر رشد اقتصادی دارد. کم زایی موالید" همچنین پیامدهایی برای پویایی جمعیت در سال­های آینده به همراه خواهد داشت به این ترتیب که کاهش تعداد موالید در چند سال آینده می ­تواند باعث کاهش جمعیت واقع در سن کار در دهه­ های آتی شود از سوی دیگر نیروی کار امروز، به سن بازنشستگی می­ رسند. برای اطمینان از سلامت و طول عمر جوامع، ضروری است که سیاستگذاران در برنامه­ ریزی ­ها و وضع قوانين در حوزه ­هاي مختلف اجتماعي اقتصادي و بهداشتي این روندها را در نظر بگیرند. لذا باتوجه به اهميت تغييرات باروري در سياستگذاري ­هاي جمعيتي اين گزارش به بررسي روند باروري ايران در چندسال اخير مي­ پردازد.

روند میزان باروری ایران در قرن اخیر نشان می‌دهد، سطح باروری افت و خیزهایی را تجربه نموده است. ميزان باروري كل ايران كه تا دهه ششم قرن حاضر در سطح بالايي بود از دهه 1370 رو به كاهش گذاشته است. اين كاهش پاسخی به تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور در دهه­ هاي اخير بوده است. هر چند كه بعد از گذشت دو دهه به طور مقطعي ميزان باروري كل ايران در سال 1395 اندكي افزايش يافت، كه از مهمترين دلايل آن تاخير در سن فرزندآوري و تغييرات ساختمان سني جمعيت بود، اما شواهد حاكي از آن است كه مجددا ميزان باروري از سال 1396 تا سال 1399 کاهش یافت. هرچند که میزان باروری کل کشور در سال 1400 اندکی افزایش یافته اما در سال ­های 1399 و 1400 میزان باروری جمعیت ایرانی مشابه یکدیگر بود و به عبارتی میزان باروری در این سال ها تثبیت شد. انتظار می­رود با پوشش بالای واکسیناسیون و رفع برخی نگرانی­ ها نسبت به این عواقب این بیماری مسری، قسمتی از کاهش باروری که در دوره زمانی فراگیری اپیدمی کرونا اتفاق افتاد، از سال 1401 به بعد جبران شود.

در گذشته به دليل وجود خطاهاي پوشش ثبت تعداد مواليد براي محاسبه ميزان باروري كل از روش ­هاي غيرمستقيم و اطلاعات سرشماري ­ها استفاده مي­ شد. بررسي­ هاي كارشناسي نشان مي ­دهد در سال­ هاي اخير به دليل افزايش پوشش قابل قبول ثبت مواليد امكان محاسبه­ ي اين شاخص با روش مستقيم امكان پذير شده است. مقايسه نتايج روش مستقيم و غير مستقيم در سال 1395 شاهدي بر اين مدعاست به گونه ­اي كه هر دو روش ميزان باروري كل ايران را رقم يكساني نشان مي­ دهند. از سوي ديگر با توجه به اهميت اين شاخص در سياستگذاري و برنامه ­ريزي­ هاي جمعيتي، محاسبه ميزان باروري در دستور كار مركز آمار ايران قرار گرفت. به اين ترتيب با استفاده از توان كارشناسي و فني نسبت به محاسبه اين شاخص با استفاده از آمارهای ثبتی و پیش­بینی­ های جمعیتی اقدام شد و نتايج پس از برگزاري جلسه كميته آمار بخشي جمعيت با حضور اساتيد صاحبنظر و كارشناسان با تجربه و اعضاي كميته مورد بررسي قرار گرفت و سپس نتايج نهايي، توسط مركز آمار ايران اعلام و منتشر شد. انتشار شاخص ميزان باروري كل كه پس از تجميع نظرات كارشناسي در نظام آماري كشور حاصل شد علاوه بر اين كه از ابهامات و خبرهاي ضد و نقيض و پراكنده ­گويي­ ها در مورد مقدار واقعي اين شاخص كمك نمود، ابزار تحليلي مناسبي را در اختيار نظام سياستگذاري و برنامه­ ريزي­هاي جمعيتي كشور قرار داد.

گزارش تحليلي حاضر با هدف آگاهي كاربران نسبت به منابع و روش ­هاي محاسبه و نتايج ميزان باروري كل ايران از سال 1396 تا 1400 تهيه شده است.

برای دسترسی به اصل این گزارش به درگاه ملی آمار به نشانی زیر مراجعه شود:

https://www.amar.org.ir/news/ID/18601/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1396-%D8%AA%D8%A7-1400

ميزان باروري كل ايران در سال 1400

ميزان باروري كل ايران (براي جمعيت ايراني) در سال­هاي 1396 و 1397 و 1398 و 1399 و 1400 به ترتيب برابر 2.09 و 1.95 و 1.74 و 1.65و 1.65 فرزند است. ميزان باروري كل ايران (براي جمعيت ايراني و غیر ایرانی) در سال­هاي 1396 و 1397 و 1398 و 1399 و 1400به ترتيب برابر 2.07 و 1.97 و 1.77 و 1.71 و 1.74 فرزند است. میزان باروری کل ایران در سال 1400 اندکی افزایش یافته است. این افزایش تحت تاثیر افزایش باروری اتباع خارجی بوده است. میزان باروری ایرانی در سال­های 1399 و 1400 مشابه یکدیگر هستند.

این اینفوگراف توسط گروه جمعیت و سلامت مرکز آمار ایران تهیه شده است.

جمعیت استان های ایران در یک نگاه، سال 1400

اینفوگرافی "جمعیت استان‌های ایران در یک نگاه، سال 1400" نشان می‌دهد استان تهران با 14 میلیون نفر جمعیت پرجمعیت‌ترین استان و استان ایلام با 600 هزار نفر کم جمعیت‌ترین استان در سال 1400 بوده است. بعد از استان تهران استان‌های خراسان رضوی و اصفهان بیشترین جمعیت را دارند و بعد از استان ایلام استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و سمنان کمترین جمعیت را داشته‌اند.

 همچنین استان تهران با 94.5  درصد بیشترین نسبت شهرنشینی و استان سیستان و بلوچستان با 47.5 درصد بیشترین نسبت روستانشینی را تجربه کرده است.

در استان گیلان جمعیت سالمند 65 ساله و بیشتر 10 درصد از جمعیت استان را به خود اختصاص داده و سالخورده‌ترین استان کشور به شمار می‌رود. در نقطه مقابل استان سیستان و بلوچستان جوان‌ترین استان کشور می‌باشد. در سال 1400 حدود 47.5 درصد از جمعیت این استان کمتر از 15 سال داشته‌اند و این شاخص این استان را به جوان‎ترین استان تبدیل کرده است.

 

علاقمندان برای آگاهی از جزئیات مربوط به این اینفوگرافی و مشاهده فایل اصلی آن به سایت مرکز آمار ایران به نشانی www.amar.org.ir مراجعه کنند.